Psychodietetyk Sandra Stanisławek

Odzyskaj wagę i spokój. Dietetyk kliniczny i Psychodietetyk Sandra Stanisławek

Co to jest PCOS – objawy, przyczyny i dieta przy zespole policystycznych jajników.

PCOS, czyli Zespół Policystycznych Jajników jest jednym z najczęstszych zaburzeń endokrynologicznych u kobiet w wieku rozrodczym. Szacuje się, że dotyczy 5-10% kobiet w wieku rozrodczym. Charakteryzuje się dwoma lub więcej z następujących cech:

  1. nieregularne miesiączki (lub brak owulacji)
  2. hiperandrogenizm
  3. policystyczne jajniki w badaniu USG

PCOS diagnozuje lekarz na podstawie pełnego wywiadu oraz badania fizykalnego wraz z wykluczeniem innych schorzeń mających podobne cechy kliniczne, takich jak choroby tarczycy, hiperprolaktynemi i nieklasycznego wrodzonego przerostu tarczycy.

Z PCOS powiązane jest więcej chorób, w tym niepłodność, zespół metaboliczny, otyłość, insulinooporność, cukrzyca typu II oraz zwiększane ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, depresji czy raka endometrium.

Zespół policystycznych jajników – przyczyny

PCOS może wynikać z wielu przyczyn. Istnieją dowody mówiące o patologii genowej w PCOS dotyczącej genów kodujących czynniki zaangażowane w syntezę, transport i regulacje androgenów, metabolizm insuliny i folikulogeneze, jednak nie są one jeszcze dobrze zdefiniowane. Warto zaznaczyć, że głównymi czynnikami przyczyniającymi się do rozwoju PCOS są czynniki środowiskowe, w tym współistniejąca otyłość i insulinooporność.

Fizjologiczna przyczyna PCOS wynika z funkcjonalnego hiperandrogenizmu jajników (FOH). Szacuje się, że większość kobiet dotkniętych tym schorzeniem charakteryzuje się nadmiernym wydzielaniem androgenów. Pozostałe przypadki o łagodnym przebiegu wykazują brak nadreaktywności hormonalnej androgenów. Hiperandrogenizm jest wynikiem nadmiaru insuliny, która uwrażliwia jajniki na hormon lutenizujący (LH). Komórki osłonki jajników w PCOS wykazują nadmierną produkcje składników potrzebnych do syntezy androgenów. Nadmiar androgenów inicjuje wzrost puli pęcherzyków, który można dostrzec podczas badania USG w PCOS.

Otyłość i insulinooporność są silnie powiązana z PCOS, szacuje się, że około 2/3 osób z PCOS ma nieprawidłowy stopień insulinooporności. Otyłość wpływa na obniżenie wrażliwości tkanek na insulinę, co pogłębia hiperandrogenizm, który z kolei indukuje do gromadzenia tkanki tłuszczowej w jamie brzusznej. Istniejące interakcje pomiędzy otyłością, insulinoopornością oraz androgenem mają duży wpływ na metabolizm hormonalny prowadzący do zaburzeń owulacji, upośledzenia potencjalnego rozwoju komórki jajowej i słabej gotowości do przyjęcia zarodka przez endometrium.

Zespół policystycznych jajników – objawy

Do najczęstszych objawów u kobiet z PCOS można zaliczyć:

  1. Zaburzone cykle miesiączkowe z/lub brakiem owulacji
  2. Hirsutyzm – nadmierne owłosienie, charakterystyczne dla mężczyzn
  3. Trądzik
  4. Niepłodność
  5. Opóźniona menopauza
  6. Insulinooporność
  7. Nadwaga lub otyłość
  8. Zespół metaboliczny

Warto dodać, że PCOS może zwiększać ryzyko otyłości i inslulinooporności, które z kolei mogą nasilać objawy Zespołu Policystycznych Jajników, więc trudno gdybać, co było pierwsze.

Najważniejsze modyfikacje w żywieniu

Dieta przy PCOS opiera się na podstawowych założeniach Zdrowego Talerza z uwzględnieniem indywidulanych preferencji. Biorąc pod uwagę związek otyłości i insulinooporności z PCOS, sugeruje się, że dieta jest leczeniem pierwszego rzutu. Badania pokazują, że zastosowanie odpowiednio zbilansowanej diety, takiej jak dieta DASH, dieta śródziemnomorska i diety niskowęglowodanowej z deficytem kalorycznym, jest skuteczną zmianą w stylu życia wiążącą się z poprawą wyników płodności (zwiększenie częstości zachodzenia w ciąże, owulacji i regularnego miesiączkowania oraz zmniejszenie wskaźnika poronień), regulacją poziomu insuliny we krwi i poziomu hiperandrogenizmu.

Z racji braku oficjalnych zaleceń dotyczących żywienia w PCOS sugeruje się dietę przeciwzapalną. Uwagę należy skierować na uregulowanie poziomu insuliny oraz zwiększenia sytości diety redukcyjnej, dlatego też warto zwiększyć ilość białka i błonnika w diecie z uwzględnieniem chudych mięs, ryb, jaj, produktów sojowych, nasion roślin strączkowych, warzyw, owoców i produktów pełnoziarnistych. Warto redukować tłuszcze nasycone za rzecz wielo- i jednonienasyconych tłuszczów roślinnych, których dobrym źródłem są tłuste ryby, awokado, orzechy, oliwa z oliwek, nasiona i pestki.

Zapotrzebowanie na witaminy i składniki mineralne nie różni się od standardowych zaleceń dla osoby zdrowej. Jeśli dieta obfituje w różnorodne warzywa, owoce i pełnoziarniste zboża, dieta będzie w zupełności wystarczająca, by zaspokoić zapotrzebowanie. Wyjątkiem jest witamina D, której suplementacja jest wskazana w okresie jesienno-zimowym lub całorocznie w przypadku stwierdzonych niedoborów.

Ponadto, dieta powinna opierać się na niskoprzetworzonych i różnorodnych produktach obfitująca w antyoksydanty oraz polifenole (głównie owoce i warzywa, zielona herbata, kakao, orzechy) niosące potencjał przeciwzapalny, czyli redukująca stany zapalne. Zioła takie jak majeranek, tymianek, szałwia czy mięta oraz przyprawy – cynamon, kurkuma i imbir są również silnymi antyoksydantami, dlatego warto korzystać z nich w swojej codziennej diecie.

Suplementacja przy PCOS

Do podstawowej suplementacji warto włączyć wspomnianą już wcześniej witaminę D3 i kwasy tłuszczowe omega -3, jeśli nie jadasz ryb lub zdarza Ci się to rzadko.

Warto wprowadzić do suplementacji inozytol, zwany inaczej witaminą B8. Inozytol jest cukrolem naturalnie produkowanym przez ludzki organizm w ilości około 4 g w ciągu doby. Główną rolę w tym procesie odgrywają nerki. Dodatkowo przeciętnie wraz z dietą dostarczany jest w ilości około 1 g na dzień. Dobrym źródłem inozytolu są zboża, rośliny strączkowe, nasiona i orzechy, świeże owoce i warzywa. Inozytol występuje w postaci dziewięciu izomerów, przy czym jako suplement  stosowane są jego dwie formy: mio-inozytol (MI) oraz D-chiro-inozytol (DCI). Oba te izomery uważane są za dobrze tolerowane przez człowieka. Według badań, zarówno mio-inozytol, jak i D-chiro-inozytol mogą być naturalną alternatywą wspomagającą zapobiegania rozwojowi oraz leczenia zaburzeń metabolizmu, PCOS, cukrzycy, a nawet może poprawiać parametry nasienia u mężczyzn z problemem niepłodności. Warto, aby wspomniany wyżej suplement zawierał mio-inozytol i d-chiro-inozytol w odpowiednim stosunku, tzn (40:1).

Suplementacja inozytolem, rekomendowana jest przez Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników, a korzyści płynące z suplementacji połączonej z odpowiednia dietą to:

  1. poprawa wrażliwość tkanek Twojego organizmy na insulinę, 
  2. zwiększenie częstości owulacji a nawet przywrócenie regularnych miesiączek,
  3. poprawę profilu metabolicznego,
  4. zmniejszenie stężenia LH i prolaktyny oraz stosunku LH/FSH,
  5. zmniejszenie stężenia dehydroepiandrosteronu oraz wolnego testosteronu związanego ze zwiększonym stężeniem SHBG,
  6. spadek objętości powiększonych jajników,
  7. poprawa jakości oocytów,
  8. zwiększony odsetek ciąż.

Co więcej, sugeruje się, że włączenie do dziennej suplementacji kurkuminy działa korzystnie.  Kurkumina poprzez swoje przeciwzapalne działanie może przynieść korzyści w postaci redukcji poziomu glukozy i insuliny na czczo i stosunku HOMA-IR. Podobnie, jeśli chodzi o N-acetylocysteinę. Aby w pełni zrozumieć jak ważna jest N-acetylocysteina, należy wyjaśnić, czym jest glutation. Glutation to tripeptyd o silnym potencjale antyoksydacyjnym. Znajduje się naturalnie w ludzkim organizmie, jednak na obniżenie jego poziomu wpływa wiele czynników.  Najpowszechniejsze z nich:

  • stres
  • nieprawidłowa dieta
  • czynniki środowiskowe
  • infekcje
  • zaburzenia metaboliczne

Niski poziom glutationu sprawia, że komórki ulegają utlenianiu i niszczeniu. Organizm staje się podatny na zakażenia bakteryjne i wirusowe, wzrasta ryzyko rozwoju chorób nowotworowych, a wątroba ulega procesom destrukcyjnym pod wpływem gromadzących się w niej toksyn.

Do syntezy glutationu niezbędne są aminokwasy, w tym także NAC, dlatego warto włączyć go do suplementacji przy PCOS. Warto dodać, że dieta powinna stanowić podstawowe źródło antyoksydantów.

Odpowiednio dobrana dieta i suplementacja odgrywają kluczową rolę w regulacji panelu hormonalnego i wspieraniu leczenia kobiet z PCOS. Warto pamiętać, że każdy przypadek różni się od siebie, dlatego dietoterapia oraz suplementacja zawsze powinna być dobierana pod okiem dietetyka klinicznego i lekarza. 

Bibliografia:

  1. Rasquin Leon LI, Anastasopoulou C, Mayrin JV. Polycystic Ovarian Disease. [Updated 2022 May 9]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022 Jan-.
  2. Shang Y, Zhou H, He R, Lu W. Dietary Modification for Reproductive Health in Women With Polycystic Ovary Syndrome: A Systematic Review and Meta-Analysis. Front Endocrinol (Lausanne). 2021 Nov 1;12:735954. doi: 10.3389/fendo.2021.735954. PMID: 34790167; PMCID: PMC8591222.
  3. Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące stosowania preparatów zawierających myo-inozytol przez pacjentki z zespołem policystycznych jajników (PCOS).
  4. Dinicola, S. et al. Inositols: From Established Knowledge to Novel Approaches. Int. J. Mol. Sci. 22, (2021).
  5. Cianci, A. & Vitale, S. G. D-Chiro-inositol and PCOS: between myth and reality. The never-ending story. Int. J. Food Sci. Nutr. 1–6 (2022). doi:10.1080/09637486.2022.2029830
  6. Moslehi N, Zeraattalab-Motlagh S, Rahimi Sakak F, Shab-Bidar S, Tehrani FR, Mirmiran P. Effects of nutrition on metabolic and endocrine outcomes in women with polycystic ovary syndrome: an umbrella review of meta-analyses of randomized controlled trials. Nutr Rev. 2022 Sep 13:nuac075. doi: 10.1093/nutrit/nuac075. Epub ahead of print. PMID: 36099162.
  7. Alfonsa Pizzo, Antonio Simone Laganà & Luisa Barbaro (2014) Comparison between effects of myo-inositol and d-chiro-inositol on ovarian function and metabolic factors in women with PCOS, Gynecological Endocrinology, 30:3,205-208
  8. Benelli E, Del Ghianda S, Di Cosmo C, Tonacchera M. A Combined Therapy with Myo-Inositol and D-Chiro-Inositol Improves Endocrine Parameters and Insulin Resistance in PCOS Young Overweight Women. Int J Endocrinol. 2016;2016:3204083. doi: 10.1155/2016/3204083. Epub 2016 Jul 14. PMID: 27493664; PMCID: PMC4963579.
  9. Nordio M, Proietti E. The combined therapy with myo-inositol and D-chiro-inositol reduces the risk of metabolic disease in PCOS overweight patients compared to myo-inositol supplementation alone. Eur Rev Med Pharmacol Sci. 2012 May;16(5):575-81. PMID: 22774396.