Spis treści
- Kortyzol – definicja
- Jak zbadać kortyzol?
- Czy każdy stres jest zły?
- Wpływ kortyzolu na płodność.
- Wpływ kortyzolu na PCOS.
- Wpływ kortyzolu na insulinooporność.
- Jak zmniejszyć poziom kortyzolu?
- Podsumowanie
- Bibliografia
Kortyzol – definicja
Kortyzol, powszechnie nazywany „hormonem stresu”, jest naturalnym hormonem steroidowym wytwarzanym przez korę nadnerczy. Jego głównym zadaniem jest zwiększanie stężenia glukozy we krwi w sytuacjach stresowych, takich jak wysiłek fizyczny, stres psychiczny i głodzenie, gdy zapotrzebowanie na nią rośnie. Ponadto, wykazuje silne działanie przeciwzapalne. Poziom kortyzolu jest najwyższy wczesnym rankiem, a fizjologicznie maleje w nocy.
Jak zbadać kortyzol?
Kortyzol krąży we krwi w dwóch postaciach: aktywnej i nieaktywnej, z czego tylko postać aktywna ma wpływ na organizm. Najlepszym sposobem na ocenienie poziomu hormonu stresu jest badanie śliny, ponieważ zawiera ona jedynie jego aktywną formę. Pobranie takiej próbki jest łatwe, a możliwe jest jej pobranie o różnych porach doby. Kortyzol w ślinie kobiety można badać nawet podczas stosowania antykoncepcji lub terapii zastępczej, nie wymagając jej odstawiania. Natomiast kortyzol oznaczany we krwi w trakcie terapii hormonalnej może dawać błędne wyniki.
Czy każdy stres jest zły?
Krótkotrwały stres NIE jest szkodliwy. Wiąże się z kilkoma korzystnymi zmianami w organizmie, takimi jak tworzenie się nowych połączeń nerwowych, stymulowanie układu odpornościowego, lepsze gojenie się ran i obniżone ryzyko infekcji. Negatywne skutki zdrowotne występują w przypadku chronicznego, długotrwałego stresu.
Objawy przewlekłego stresu:
- Nawracające bóle głowy;
- Bóle mięśni;
- Dolegliwości ze strony układu pokarmowego, takie jak biegunki czy zaparcia;
- Problemy ze snem;
- Uczucie zimnych stóp i dłoni;
- Obniżona odporność, zwiększająca ryzyko infekcji
- Przemęczenie, wyczerpanie.
Wpływ kortyzolu na płodność
Kortyzol nie pozostaje obojętny również dla płodności. W reakcji stresowej następuje aktywacja osi HPA (podwzgórze-przysadka-nadnercza). Hormony wydzielane przez ten układ powodują zmiany w całej gospodarce hormonalnej, które wpływają na płodność kobiet. W badaniu na modelach zwierzęcych kortyzol, czyli tzw. hormon stresu, podany był w stężeniach porównywalnych do tych wytwarzanych u ludzi podczas reakcji/ sytuacji stresowej. Powodował on opóźnienie dojrzewania pęcherzyków i owulacji poprzez osłabienie wzrostu estrogenów i hormonu luteinizującego (LH), które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania układu rozrodczego kobiet.
Utrzymujący się wysoki poziom kortyzolu powoduje kradzież pregnenolonu, który jest głównym prekursorem większości hormonów steroidowych – estradiolu, testosteronu, mineralokortykoidow, glikokortykoidow i progesteronu. Wpływa to tym samym na obniżenie stężenia hormonów płciowych, co przyczynia się do zaburzenia owulacji.
Wpływ kortyzolu na PCOS
PCOS to schorzenie endokrynologiczne charakteryzujące się zaburzeniami hormonalnymi, nieprawidłowym cyklem menstruacyjnym i obecnością wielu małych torbieli na jajnikach. Oto, jak kortyzol może wpłynąć na PCOS:
- Zaburzenia hormonalne: Nadmiar kortyzolu związanego z długotrwałym stresem może zaburzać równowagę hormonalną w organizmie, co może wpłynąć na poziomy hormonów reprodukcyjnych, takie jak LH (hormon luteinizujący) i FSH (hormon folikulotropowy), co jest charakterystyczne dla PCOS.
- Zaburzenia cyklu menstruacyjnego: Wpływ kortyzolu na równowagę hormonalną może prowadzić do nieregularnych cykli menstruacyjnych lub braku owulacji, które są częstymi objawami PCOS.
Wpływ kortyzolu na insulinooporność
Wpływ kortyzolu na insulinooporność manifestuje się między innymi przez:
- Zwiększone uwalnianie glukozy: Kortyzol, będąc hormonem stresu, może zwiększać uwalnianie glukozy z wątroby do krwi, co nazywa się glukoneogenezą. Długotrwały wysoki poziom glukozy we krwi może przyczynić się do insulinooporności.
- Obniżoną wrażliwość tkanek na insulinę: Kortyzol może zmniejszać wrażliwość tkanek na insulinę, co oznacza, że komórki organizmu przestają reagować właściwie na sygnały insuliny, co utrudnia transport glukozy do wnętrza komórek.
- Zwiększone odkładanie tłuszczu w okolicach brzucha: Kortyzol może prowadzić do otyłości brzusznej, gdzie nadmiar tłuszczu odkłada się w okolicach brzucha, zwiększając ryzyko insulinooporności.
Jak zmniejszyć poziom kortyzolu?
Istnieje wiele sposobów na obniżenie poziomu kortyzolu, takie jak:
- Trening Jacobsona (progresywna relaksacja mięśni), polegający na świadomym napinaniu i rozluźnianiu poszczególnych grup mięśniowych przy jednoczesnym oddychaniu;
- Interakcja ze zwierzętami: Naukowcy udowodnili, że kontakt z psem może zmniejszać odczuwanie stresu i poprawiać nastrój, wiążąc się z obniżeniem poziomu kortyzolu;
- Regularne ćwiczenia aerobowe – jest to rodzaj wysiłków o niskiej intensywności i długim czasie trwania, np. biegi, intensywne spacery lub pływanie;
- Odpowiednia ilość i jakość snu,
- Odpowiednia i doborowa dieta,
- Praca nad reakcją na stres, rozróżnianie na co mamy, a na co nie mamy wpływu.
Podsumowanie
Nadmiar stresu wywołuje szereg niepożądanych reakcji w organizmie. To, co warto zauważyć, to że nadmierny poziom kortyzolu przynosi za sobą negatywne konsekwencje, które wpływają na naszą codzienną aktywność i komfort życia. Kortyzol, wpływając na różne aspekty organizmu, od funkcji mózgu, przez układ pokarmowy, hormonalny, odpornościowy, aż po PCOS i problemy ze snem. Dlatego warto skupić się na regeneracji, zdrowym śnie i, w razie potrzeby, skonsultować się z psychologiem i/lub dietetykiem klinicznym, psychodietetykiem, który będzie w stanie pomóc nam radzić i wdrożyć odpowiednie terapie i sposoby na pracę ze stresem.
Bibliografia
- https://dietetycy.org.pl/kortyzol/
- https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/99731,kortyzol-norma-badanie-podwyzszony-poziom
- https://dietetycy.org.pl/otylosc-insulinoopornosc-stres/
- https://dietetycy.org.pl/stres/
- Palomba, S., Daolio, J., Romeo, S., Battaglia, F. A., Marci, R., & La Sala, G. B. (2018). Lifestyle and fertility: the influence of stress and quality of life on female fertility. Reproductive Biology and Endocrinology,