Współcześnie wiele par starających się o dziecko doświadcza problemów z zajściem w ciąże. Nadmiar obowiązków zawodowych, problemy w domu, chęć nadążania za zmianami społecznymi sprawiają, że przewlekły stres towarzyszy znacznej części społeczeństwa. To on może mieć negatywny wpływ na funkcjonowanie układu rozrodczego, czego konsekwencją są trudności z zajściem w ciążę.

Czym jest stres?

Stres możemy zdefiniować jako szeroki zakres reakcji fizjologicznych występujący w reakcji na efekt występującego stresora powodujący zaburzenia homeostazy organizmu zarówno na tle fizycznym i psychicznym. Warto dodać, że stres nie jest zły. Ten krótkotrwały – np. przed wystąpieniem publicznym lub egzaminem na prawo jazdy – mobilizuje i stymuluje do działania, natomiast problem pojawia się, kiedy staje się nieodłączną częścią naszego życia – nadmiar obowiązków w pracy, mniejsza „odporność psychiczna”, trudne sytuacje życiowe.

Wiemy, że przewlekły może prowadzić do wielu zaburzeń, takich jak depresja, zaburzenia lękowe, choroby układu krążenia, osłabienie odporności, a także zmniejszenie płodności. 

Stresujące bodźce pobudzają oś podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA), Podwzgórze pobudza przysadkę mózgową do produkcji hormonu kortykoliberyny (CRH).  Przysadka mózgowa pod wpływem CRH wydziela inny hormon – kortykotropinę (ACTH). Kortykotropina zostaje z kolei przetransportowana do nadnerczy, czego ostatecznym produktem jest kortyzol – powszechnie zwany hormonem stresu.

Jak stres wpływa na poszczególne hormony i procesy?

ANDROGENY

Androgeny to hormony, które produkowane są w nadnerczach oraz narządach płciowych, czyli u kobiet w jajnikach, a u mężczyzn w jądrach. Zaliczamy do nich adenokortykotropinę oraz DHEA, które pełnią ważną rolę w produkcji estrogenu oraz testosteronu w narządach rozrodczych. Stres, który nadmiernie aktywuje oś HPA stymuluje nadmierną produkcje androgenów pochodzących z nadnerczy (adenokortykotropinę oraz DHEA) natomiast zmniejsza syntezę androgenów płciowych (testosteronu i estrogenów), które odpowiedzialne są za prawidłową owulację. Taka sytuacja może znacząco utrudnić starania się o dziecko.

GOSPODARKA CUKROWA

Oś HPA oraz układ współczulny odgrywają główną rolę w reakcji na stres. Insulinooporność oraz hiperglikemia spowodowana indukowana wzrostem kortyzolu w odpowiedzi na stres to reakcja mająca na celu umożliwić przetrwanie w reakcji „uciekaj albo walcz”. Rzecz w tym, że dawnej ta reakcja miała realny sens, aby człowiek mógł przeżyć podczas przysłowiowego ataku niedźwiedzia. W dzisiejszych czasach już nam nic nie zagraża, ale organizm tego nie wie. W odpowiedzi na stres pobudza takie same reakcje, lecz wydzielana glukoza do krwi nie pozostaje wykorzystana na działanie w celu własnej ochrony. Im więcej i systematyczniej powtarzany jest powyższy schemat bez spełnienia swojej funkcji, tym większa szansa na rozwój insulinooporności, a nawet cukrzycy typu 2.

Co więcej, w ostatnich badaniach naukowcy sugerują, że stres może częściowo napędzać zwiększone spożycie smakowitych pokarmów o dużej zawartości kalorii (połączenie tłuszczu i cukru). W jednym z badań, osoby narażone na stres, wraz ze wzrostem spożycia tłuszczów nasyconych i cukru, miały niższy poziom kortyzolu po stresie oraz doświadczały poprawy nastroju. To niepokojące, ponieważ takie zależności mogą dodatkowo napędzać rozwój otyłości, insulinooporności oraz cukrzycy typu 2. Dlatego warto pracować nad innymi, alternatywnymi reakcjami na stres, które pozwolą nam się wyciszyć i zredukować powstałe napięcie.

TARCZYCA

Hormony tarczycy również nie są wolne od niekorzystnego wpływu przewlekłego stresu na jej funkcje. Ciągła aktywacja osi HPA wiąże się ze zmniejszoną produkcją hormonu TSH, który z kolei stymuluje tarczycę do produkcji swoich hormonów oraz konwersji nieaktywnej tyroksyny (T4) do aktywnej biologicznie trójjodotyroniny (T3). Tym samym, takie odziaływanie stresu na organizm może spowodować obniżenie funkcji gruczołu tarczycowego i w konsekwencji doprowadzić do niedoczynności tarczycy oraz utrudnić wyregulowanie hormonalne, które możemy zaobserwować w wynikach badań. Hormony tarczycy wpływają na przebieg cyklu menstruacyjnego, a ich nieprawidłowy poziom przyczynia się do zaburzeń płodności.

Dodatkowo w badaniach wykazano, że towarzyszący przewlekły stres może doprowadzić do upośledzenia czynności układu immunologicznego, co za tym idzie, zwiększyć podatność na rozwój chorób autoimmunologicznych, m. in dotyczącej tarczycy choroby Hashimoto.

POZIOM PROLAKTYNY

Prolaktyna jest hormonem produkowanym przez przedni płat przysadki mózgowej. Odpowiedzialna jest w głównej mierze za rozwój gruczołu piersiowego podczas ciąży, a po porodzie pobudza laktację, dlatego podczas tych stanów jej poziom znacznie wrasta.

Prolaktyna jest bardzo wrażliwa na wszelkiego typu stresory. Utrzymujący się wysoki poziom prolaktyny w krwi powoduje wiele zaburzeń w funkcjonowaniu narządów rozrodczych, co skutkuje brakiem równowagi pomiędzy hormonami płciowymi. Hiperprolaktynemia prowadzi do obniżenia wydzielania gonadotropin (LH oraz FSH). Ich niski poziom skutkuje zahamowaniem produkcji estradiolu oraz upośledzeniem dojrzewania pęcherzyka Graffa, tym samym prowadząc do bezowulacyjnych cykli.

Innym szlakiem wysoki poziom prolaktyny przyczynia się do wzrostu wydzielania ACTH oraz androgenów nadnerczowych, które z kolei hamują rozwój oocytu, czyli komórki dających początku komórce jajowej. Tym samym prolaktyna w wysokim stopniu uniemożliwia zapłodnienie.

To wszystko adaptacyjne procesy ochronne. W okresie ciąży oraz karmienia piersią prolaktyna dba o to, aby wydatki energetyczne matki zostały przeznaczone na prawidłowy rozwój dziecka oraz późniejszą produkcje pokarmu dla niego. Organizm wie, że to nie czas na wydanie kolejnego potomstwa, dlatego hamuje procesy rozrodcze, tym samym oszczędza energię. W sytuacji nadmiernego stresu nasz organizm odczytuje go jako sytuacje zagrażającą życiu. Ewolucyjnie, moment niebezpieczeństwa, to nie czas na wydawanie potomstwa, stąd też nasz organizm wytworzył mechanizmy umożliwiające zapłodnienie. Dlatego tak istotna jest nauka zarządzaniem stresem.

Warto dodać, że stres nie ogranicza się tylko do stanów emocjonalnych. Stresorem dla organizmu może być szereg innych czynników: mało odżywcza dieta (bogata w kalorie, ale niezapewniająca nam składników pokarmowych), niskokaloryczna dieta, przewlekłe choroby, zbyt mała ilość snu, nadmierna aktywność fizyczna, wszelkie stany zapalne czy negatywne nastawienie do życia.

Warto podkreślić również, że przewlekły stres będzie negatywnie wpływał na libido, które jest bardzo ważne, podczas starań o dziecko.

Jak radzić sobie ze stresem?

Sposoby na zmniejszenie negatywnych skutków stresu:

• Uregulowanie diety, spożywanie odpowiedniej ilości kalorii, doborowa dieta
• Techniki relaksacyjne, oddech, medytacja, joga.
• Spędzanie dużo czasu na powietrzu, wśród natury, zieleni.
• Praca nad mindset’em, odróżnianie tego na co mamy, a na co nie mamy wpływu, czym nie warto się przejmować.
• Stawianie granic, zwracanie uwagi na swoje potrzeby i emocje.
• Otaczanie się ludźmi, którzy wywołują w nas pozytywne emocje, ograniczanie kontaktu z osobami, które wpływają na nasze samopoczucie negatywnie.
• Odpowiednia ilość snu, 7-8h

Bardzo często nie mamy zbyt wiele pomysłów, jak radzić sobie ze stresem. Warto szukać takich rozwiązań, które dają nam ukojenie i są w stanie zredukować napięcie.

Przykładem może być:

• Rozmowa z bliską osobą/ partnerem
• Dobra książka, herbata, koc
• Dobry film/ serial
• Spacer
• Słuchanie muzyki
• Ulubiona aktywność fizyczna
• Ciepła, relaksacyjna kąpiel
• Seks
• Gry
• Po prostu odpoczynek

Czasami dobrym pomysłem może być wdrożenie suplementacji adaptogenami, np Ashawagana czy innymi dostępnymi na rynku produktami, które są w stanie uodpornić nas na stres. Warto jednak suplementy dobrać indywidualnie pod każdego pacjenta, uwzględniając styl życia, wyniki badań oraz ewentualne współistniejące choroby.

Bibliografia:

• Di Polito, N.; Stylianakis, A.A.; Richardson, R.; Baker, K.D. Real-World Intake of Dietary Sugars Is Associated with Reduced Cortisol Reactivity Following an Acute Physiological Stressor. Nutrients 2023, 15, 209. https://doi.org/10.3390/nu15010209
• Sharma K, Akre S, Chakole S, Wanjari MB. Stress-Induced Diabetes: A Review. Cureus. 2022 Sep 13;14(9):e29142. doi: 10.7759/cureus.29142. PMID: 36258973; PMCID: PMC9561544.
• Tsigos C, Kyrou I, Kassi E, et al. Stress: Endocrine Physiology and Pathophysiology. [Updated 2020 Oct 17]. In: Feingold KR, Anawalt B, Boyce A, et al., editors. Endotext [Internet]. South Dartmouth (MA): MDText.com, Inc.; 2000-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK278995/
• Pałubska S, Adamiak-Godlewska A, Winkler I, Romanek-Piva K, Rechberger T, Gogacz M. Hyperprolactinaemia – a problem in patients from the reproductive period to the menopause. Menopause Review/Przegląd Menopauzalny. 2017;16(1):1-7. doi:10.5114/pm.2017.67364.